اگر اینجا زلزله بیاید …

موسی‌الرضا وثوق: در روز بیست و دوم فروردین‌ماه، زمین‌لرزه‌ای به بزرگی ۴.۳ ریشتر در سبزوار رخ داد که بسیاری از شهروندان برای در امان ماندن از خطرات احتمالی آن، شب را بیرون از منازل، در محیط‌های عمومی گذراندند و خوشبختانه، هیچ تلفات جانی‌ای از سوی شهروندان گزارش نشد و همه‌چیز در آرامش به پایان رسید.

اما آیا زمین‌لرزه، همیشه یک اتفاق طبیعی بی‌خطر برای ساکنین شهرستان خواهد بود؟ مسلماً زلزله، حادثه بزرگی است که می‌تواند سلامت یک جامعه را در ابعاد گوناگون تحت تأثیر قرار دهد. ازاین‌جهت نیاز است که همه نهادها، همچنین شهروندان، برای کاهش خطرات آن، دست‌به‌دست هم دهند.

اگر بار دیگر، به‌جای ۳ ریشتر، یک زلزله ۷ ریشتری زمین سبزوار را به لرزه درآورد، چه اتفاقی برای سبزوار و ساکنینش خواهد افتاد؟ درواقع، پرسش اصلی این است: «سبزوار تا چه اندازه در برابر خطرات ناشی از زلزله، ایمن خواهد بود؟» این سؤالی است که اخیراً برای بسیاری از سبزواری‌ها به‌طورجدی مطرح‌شده است.

برای یافتن پاسخ این پرسش، به سراغ سازمان نظام‌مهندسی ساختمان رفتیم؛ سازمانی که «مراقبت از بهداشت، امنیت و آسایش محیط‌های مسکونی»، از اهداف اصلی آن به شمار می‌رود. برای یافتن پاسخ در مورد میزان ایمنی شهرستان در برابر زمین‌لرزه، باید ایمنی ساخت‌وساز در شهرستان و مقاومت ساختمان‌ها را در برابر زلزله سنجید.

نحوه ساخت‌وساز و نظارت بر آن در سبزوار تا چه اندازه می‌تواند حافظ سلامت شهروندان باشد؟

حسین امیر بیگی، رئیس سازمان نظام‌مهندسی سبزوار، به سؤالات ستاره شرق پاسخ می‌دهد.

1. استحکام ساختمان‌های سبزوار را در چه حد ارزیابی می‌کنید؟ منظور سه دسته زیر است:

اول: ساختمان‌هایی که درگذشته ساخته‌شده‌اند و تحت نظارت نبوده‌اند.

دوم: ساختمان‌هایی که تحت نظارت و مدیریت نظام‌مهندسی با طی روال قانونی ساخته‌شده‌اند.

سوم: ساختمان‌هایی که به هر روشی، از تن دادن به قانون سر باز زده و با تخلف ساخته‌شده‌اند.

اصولاً کلیه ساختمان‌هایی که ضوابط فنی و مقررات لازم را برای مقابله با نیروهای زلزله رعایت نکرده باشند صرف‌نظر از زمان ساخت و یا داشتن ناظر یا نداشتن ناظر ازنظر مهندسی در برابر زلزله آسیب‌پذیر هستند. هرچند میزان آسیب‌پذیری را تا زمانی که هر ساختمانی به‌صورت موردی موردمطالعه قرار نگیرد، نمی‌توان برآورد نمود.

بنابراین از این نظر و با توجه به تجربه شخصی بنده و همکارانم در سازمان، در ساختمان‌های قدیمی ساخت که نظارتی یا بهتر است بگویم ضوابطی وجود نداشته عمدتاً آسیب‌پذیر و غیرقابل‌اعتمادند و متأسفانه باید گفت میزان آسیب هم به‌احتمال‌زیاد خیلی بالا خواهد بود.

در ساختمان‌های گروه دوم، یعنی ساختمان‌هایی که با روال قانونی و ضوابط فنی ساخته‌شده باشند، اگر واقعاً چنین باشد؛ یعنی هم درست طرح‌شده باشند و هم درست اجراشده باشند –که باز می‌دانید این‌همه گاهی باهم جمع نمی‌شود به دلیل ضعف قوانین- می‌توان گفت چنین ساختمان‌هایی در مقابل زلزله طرح شهرستان مقاوم خواهند بود و قادر هستند جان ساکنین را نجات دهند.

اما در دسته سوم؛ باید دید چرا سازنده اصرار به فرار از قانون داشته است. اگر هدف، دور زدن قوانین است طبیعتاً آن ساختمان قابل‌اعتماد نیست. ولی مواردی هم ممکن است باشد که نکات فنی را تا حدودی رعایت کرده اما به دلیل فرار از مباحث شهرسازی، غیرقانونی کارکرده که درهرصورت بازهم چنین ساختمان‌هایی آسیب‌پذیرند و جای نگرانی هست.

2. اگر سبزوار دچار زلزله‌ای بالای ۷ ریشتر با زمان بیش‌تر از ۵ ثانیه شود، در شرایطی که حالت موج زلزله‌ای نیز از انواع مخرب باشد، خسارت جانی و مالی را در چه حدودی می‌توان ارزیابی کرد؟

این پرسش اصولاً باید گفت یا درست نیست و یا کامل نیست؛ زلزله ۷ ریشتر در عمق چه کانونی؟ زلزله ۷ ریشتر در چه فاصله‌ای از ساختگاه یعنی شهر سبزوار؟

بر اساس آیین‌نامه ۲۸۰۰، طراحی در مقابل زلزله ساختمان‌ها باید در برابر زلزله‌ای که دوره بازگشت آن ۴۷۵ سال است طراحی شوند. می‌توان گفت ساختمان‌هایی که درست طراحی و اجراشده باشند، در برابر زلزله طرح هر منطقه قادرند جان ساکنین را حفظ کنند.

اما ارزیابی میزان خسارت، کاری است که من نمی‌توانم با حدس و گمان عدد و رقم بدهم و باید یک کار علمی و تحقیقی جامع در این خصوص انجام پذیرد که متأسفانه انجام نگرفته.

3. به کار ناظران تحت مدیریت نظام‌مهندسی تا چه حد اعتماد وجود دارد؟ درواقع ساختمانی که با امضای یکی از ناظران تأییدشده تا چه حد در مقابل زلزله مقاومت خواهد داشت؟

این هم سؤال پیچیده‌ای است.

اولاً در هر قشر، آدم‌های متفاوتی به لحاظ اخلاقی، علمی، تعهد، تجربه و … وجود دارند. از طرفی خوب و یا بد بودن کیفیت یک ساختمان، مسئله‌ای نیست که فقط به یک پارامتر – آن‌هم مهندس ناظر با این‌همه مشکلات و معضلات و محدودیت‌ها- گره بزنیم. اجرا، کیفیت مصالح، مهارت کارگران و پیمانکاران، استاندارد بودن مصالح و … مواردی هستند که بسیار تأثیرگذارند.

به‌جز تعداد محدودی، اغلب همکاران و مهندسین محترم، تلاش می‌کنند تا حد امکان با تأثیرگذاری بر روند ساخت، در کیفیت ساختمان تأثیرگذار باشند؛ که قطعاً هم این‌گونه است.

به‌عنوان یک اصل کلی به شما عرض کنم اگر ساختمانی را دیدید که مهندسی تأیید کرده که شما به‌عنوان یک دوست، یک آشنا و یا یک همکار به تعهد کاری و حرفه‌ای و علمی او اعتماد دارید، یقین داشته باشید آن ساختمان با ساختمان مشابهی که چنین مهندسی نداشته به لحاظ کیفیت بسیار بهتر است.