فقط چند قدم آن‌طرف‌تر از جایی که زندگی می‌کنیم!

هر یک از افراد جامعه از یک‌سری امکانات مادی برخوردارند. یکی از مقام و پست و دیگری خانه، اما برخی انسان‌ها هستند که «چادر» تنها سهم آن‌ها از خانه است و به خاطر شرایط اقتصادی مجبورند در این سرپناه‌های سرد زندگی کنند. چراکه برخی شهرها و استان‌ها حاضر به قبولی آن‌ها به‌عنوان شهروند نیستند و این افراد برای گذران زندگی خود و فرزندانشان شهر به شهر چادرهایشان را بر دوش می‌گیرند تا به یک خانه جمع‌وجور برسند که کسی به آن‌ها کار نداشته باشد.

استان خراسان رضوی پایتخت معنوی ایران که از مهرِ امام رضا (ع) برخوردار است، به دلیل هم‌جواری با استان‌های جنوبی کشور میزبان این سیاه‌چادرها است. بیشترین جمعیت این افراد در چهار شهر سبزوار، نیشابور، قوچان و تربت سکنی دارند که در هر فصل سال بنا به شرایط آب و هوایی شهری از توابع استان را برمی‌گزینند و ادامه زندگی می‌دهند.

سهم شهرستان سبزوار از آمار مهاجرین سیاه‌چادر به کشور بیش از ۵۰ سیاه‌چادر با جمعیتی بالغ‌بر ۱۵۰ نفر جمعیت است که اغلب آن‌ها در ابتدای محور روداب و هشت‌بهشت چادر دارند افراد که از کمترین امکانات مالی و بهداشتی در عصر تکنولوژی و ارتباطات و پیشرفته شدن زندگی جوامع شهری برخوردارند. برای بررسی مشکلات این افراد به میان سایه‌چادرها در محور هشت‌بهشت رفتیم. بهشتی که بیشتر به کام سیاه‌چادرهای سبزوار جهنم به نظر می‌رسد! هوای سرصبح اول دی‌ماه گرگ‌ومیش بود. به‌محض خاموش شدن خودرو، بزرگ این طایفه که همه او را به یاور مالک می‌شناختند به سمتم آمد دستان پینه‌بسته‌اش را از ترس سرما در جیب کتش پنهان کرده بود. درحالی‌که در چند قدمی او، این موقع صبح، اکثر همشهریان ما در خواب گرم بودند.

یاور متولد سال ۵۵ و دارای چهار فرزند بود. او حدود ۳۰ سال است که در سبزوار زندگی می‌کند. به ما گفت: از زمانی که چشم باز کردم با بزرگانمان از زابل به سمت دیگر شهرهای کشور چادر به دوش هستیم. در بهترین شرایط سنی که یک بچه نیاز به بازی و سرگرمی دارد، ما در فقر مادی شهر به شهر می‌گشتیم تا با کمک‌های مردم زندگی کنیم. مدتی در بجنورد، شاهرود و مدتی نیز در قوچان و نیشابور هستیم و در زمستان نیز به خاطر شرایط گرم و خشک این منطقه به سبزوار می‌آییم.

رضا یاور مالک از سختی‌های زندگی سیاه‌چادرها گفت: مشکل ما در سه چیز خلاصه می‌شود غذا، نفت و آب! در این سال‌ها هیچ شهری پذیرای ما نیست! همه می‌گویند بروید! اما ما سیاه‌چادرها جایی را نداریم و مجبوریم در ناچیزترین امکانات در چادرهایمان زندگی کنیم و دم از مشکلات خود نزنیم.

شغل اصلی این اهالی خرید و پرورش حیواناتی چون الاغ و سگ است سیاه‌چادران این حیوانات را به گله‌داران و روستائیان می‌فروشند تا سودی به دست آورند. همبازی بچه‌های آن‌ها سگ‌های شکاری است. آن‌ها نگاهی به بهداشت فرزندان خود ندارند. یاور مالک می‌گوید بچه‌های به این شرایط عادت دارند آن‌ها از سنگ هستند. در گوشه‌ای از این بهشت پوشالی تعدادی از پسران و دختران در حالی بازی هستند. یادش به خیر! بچه که بودیم بزرگ‌ترهای ما به خصوص در عید نوروز در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر تیله‌بازی می‌کردند. دربازی‌های آن‌ها شور و هیجان بود. این بازی در کنار دیگر بازی‌های سبزواری! اما بچه‌های سیاه‌چادران از نبود امکانات تفریحی به این بازی سنتی روی آورده بودند.

محمدجواد یازده سال سن دارد. هوا سرد و سخت بود اما در کنار دیگر بچه‌ها ایستاده بود تا با فرد برنده بازی کند. او گفت: غیر از تیله‌بازی ما پتیفال بازی هم می‌کنیم این کلمه برایم ناآشنا بود. منظور او از این کلمه فوتبال بازی بود. من امروز از نوجوانی یازده‌ساله واژه‌ای را یاد گرفتم که برایم نامأنوس بود. گوشه‌ای دیگر، سهم خاله‌بازی دخترکان، سیاه‌چادری کوچک بود که با دستان خود برپا کرده بودند. صدای قهقهه آن‌ها از داخل چادر شنیده می‌شد! به‌محض نزدیک شدن من، ورودی چادر را بستند و مانع ورودم به آن جمع پر از هیجان شدند و این به ذهنم خطور کرد که این بچه‌ها بس که بی‌مهری از برخی همشهریانم دیده‌اند اجازه ندادند تا به خانه‌شان پا گذارم!

انگار که این سیاه‌چادرها در این قطعه از شهر که عنوان هشت‌بهشت دارد، در برزخ بین بهشت و جهنم به سر می ببرند! غربت عجیبی در این گوشه شهر سبزوار بیداد می‌کند! هوای دی‌ماه سرد و سوزناک است! در حاشیه شهری که به گفته مسئولین ۸۰ درصد روستاهای آن از نعمت گاز برخوردارند، افرادی زندگی می‌کنند که از چادرهایشان هنوز بوی نفت سوخته می‌آید!

گل بی‌بی بزرگ زنان این طایفه همراهم می‌شود تا زندگی ساکنین این چادرها را از نزدیک نشانم دهد داخل چادر می‌شویم چند دست لحاف و تشک و دو چراغ آترون و دو گلیم کهنه تمام امکانات زندگی این چادر است! نساء خانم مادر ۵ فرزند این چادر است. فرزند کوچکش که کمتر از یک سال دارد در شرایط جسمانی خوبی نیست! چندین بار تشنج کرده و به خاطر شرایط مالی نمی‌تواند فرزندش را به درمانگاه ببرد.

او می‌گوید ما هیچ خواسته‌ای از مسئولین این شهر نداریم. در این سال‌ها بارها آمدند و ما با دل‌وجان مشکلاتمان را گفتیم! گاهی دل‌هایمان را با حرف‌هایشان شاد کردند و با عمل نکردن به قول‌هایی که دادند قلبمان را شکستند! دیگر حرفی برای گفتن نداریم! نساء‌بانو با خنده گفت شما به‌جای پرسیدن مشکلات ما پولی به بچه‌های ما بده و خوشحالمان کن! «جالب بود این خانم به‌جای ماهیگیری از من طلب ماهی می‌کرد!»

از جمعیت ساکن در محور هشت‌بهشت سبزوار درصد قابل توجهی بدون شناسنامه و بی‌سواد هستند!

و اما صحبت‌های مسئولین سبزوار:

معاون سیاسی اجتماعی فرمانداری سبزوار دراین‌ارتباط گفت: استان خراسان به لحاظ مجاورت با استان‌های جنوبی کشور بیشترین آسیب را در بحث سیاه‌چادرها طی سالیان اخیر داشته است. فرهنگ این افراد متفاوت با دیگر شهروندان است و حاضر به قبول شرایط خاص شهروندی نیستند. حسین میردشتی افزود: شغل اکثر این افراد تکدی‌گری و خریدوفروش حیواناتی است که جایگاهی در زندگی شهری ندارند. باید با اقدام کارشناسی شده این سیاه‌چادرها ساماندهی شوند به‌هرحال کوچ دادن آن‌ها از این شهر، مشکلات را به دیگر شهرهای هم‌جوار انتقال خواهد داد. باید راهکاری پیش‌بینی شود تا این افراد که هم‌وطنان ما هستند در معرض آسیب قرار نگیرند.

وی اظهار کرد: سیاه‌چادرها دارای عقاید مختص خود هستند. تا زمانی که ارتباط دوطرفه نباشد دستگاه‌ها قادر به ارائه خدمات به آن‌ها نیستند. دانشگاه علوم پزشکی مدتی قبل برای مسائل بهداشتی پزشکی را به میان آن‌ها فرستاد تا معاینات اولیه از بچه‌ها و حتی مادران باردار را انجام دهد اما آن‌ها علاقه‌ای به پذیرش نداشتند. در شرایط طبیعی این افراد هیچ‌گونه آمادگی برای دریافت خدمات ندارند، مگر اینکه شرایط جسمانی آن‌ها به حدی باشد که با داروهای خانگی نتوانند آن را حل کنند. که در این صورت به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند.

محمدعلی طالبی شهردار سبزوار نیز گفت: سیاه‌چادرها در خارج از محدوده شهر مستقر هستند این موضوع اجتماعی و امنیتی است و طبق قانون در حوزه کار شهرداری قرار ندارد. مگر جمع‌آوری آن‌ها در قالب تکدی‌گری باشد که از سال قبل این کار در سطح شهرستان در حال انجام است. این معضل روزبه‌روز در حال کمرنگ شدن است و به‌زودی سبزوار به‌عنوان شهر بدون گدا در استان معرفی خواهد شد.

رئیس آموزش‌وپرورش نیز گفت: اغلب این سیاه‌چادرها بدون شناسنامه هستند و به لحاظ فراگرفتن علم، مشکل قانونی دارند. برنامه‌ای برای آموزش کودکان سیاه‌چادرها پیش‌بینی‌نشده اما اگر آن‌ها علاقه‌مند به فراگرفتن آموزش باشند این دستگاه نیز مشکلی برای اجرای آن ندارد. به لحاظ کمبود نیرو ما نمی‌توانیم معلمی ویژه در اختیار آن‌ها قرار دهیم اما می‌توان از طریق فرمانداری مجوز ثبت‌نام کودکان و نوجوانان سیاه‌چادرها در نزدیک‌ترین مدارس حاشیه شهر فراهم گردد.

و اما صحبت‌های متفاوت مسعود پسندیده رئیس کمیسیون گردشگری شورای شهر سبزوار: سیاه‌چادرها فرصت ویژه‌ای برای حوزه گردشگری شهرستان هستند تعدادی از این چادرها در ابتدای محور روداب و نزدیک به یخدان‌های تاریخی استقرار دارند سبزوار دارای یکسری ویژگی‌هایی است که نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت. به‌هرحال سیاه‌چادرها سالیان متمادی است که در این منطقه حضور دارند بنده معتقدم سیاه‌چادرها تهدید نیستند بلکه فرصتی برای حوزه گردشگری سبزوار هستند. وی افزود: این افراد با ظاهر سنتی خود می‌توانند جاذب گردشگر باشند، الزامی برای جمع‌آوری آن‌ها نیست بلکه می‌توان با آراسته کردن ظاهر زندگی سیاه‌چادرها و مدیریت آن‌ها این فرصت را تقویت کرد.

*منتشر شده در شماره ۶ هفته نامه ستاره شرق