درگذشت آیت الله طالقانی خلاء جبران نشدنی در تولد جمهوری اسلامی

گفت وگو نیوز/نوشیروان کیهانی زاده: آیت الله محمود طالقانی، شخصیت ملی ـ مذهبی، ساعت یک و ۴۵ دقیقه بامداد ۱۹ شهریور ۱۳۵۸ (در آن سال مصادف با دهم سپتامبر ۱۹۷۹) در ۶۸ سالگی و داشتن پنج دختر و پنج پسر بر اثر حمله قلبی درگذشت.
اندگی پس از فوت طالقانی، مهدی بازرگان نخست وزیر وقت، صبّاغیان وزیر کشور کابینه او و جمعی از ملیّون در اقامتگاه وی حاضر شده بودند. بازرگان روز درگذشت طالقانی را تعطیل و سه روز عزای عمومی اعلام کرده بود.

طالقانی که با مهدی بازرگان و چند سیاستمدار ایرانی دیگر در دهه ۱۹۶۰ «نهضت آزادی ایران» را تاسیس کرده بود از جوانی وارد فعالیت های سیاسی شده بود و برای نخستین بار در ۲۹ سالگی به زندان افتاده بود. از آن پس هرچند وقت یکبار زندانی شده بود. آخرین بازداشت او در سال ۱۳۵۴ صورت گرفت که در آبان ماه ۱۳۵۷ (نوامبر ۱۹۷۸و اوج انقلاب) پس از سه سال زندان آزاد شد.

سایرس ونس وزیر امورخارجه وقت آمریکا از جمله نخستین مقامات خارجی بود که درگذشت آیت الله طالقانی را یک ضایعه بزرگ برای ملت ایران خوانده و همدردی ملت آمریکا با ایرانیان را از این بابت به مهدی بازرگان و خانواده طالقانی ابلاغ کرده بود. [نزدیک به دو ماه بعد سفارت آمریکا تصرف و کارکنان آن به گروگان گرفته شدند]. در میان سران ملل دیگر که فوت طالقانی را تسلیت گفته بودند نام برژنف رهبر وقت شوروی به چشم می خورد.

طالقانی که در ۱۲۸۹ (۱۹۱۰ میلادی) در شهرکی کوهستانی در طالقان به دنیا آمده بود در شب درگذشت و در اقامتگاه خود به مدت ۱۵۰ دقیقه با محمد مُکری سفیر وقت ایران در مسکو که به تهران بازگشته بود گفت و گو و تبادل نظر کرده بود. این ملاقات در نیمه شب و یک ساعت و ۴۵ دقیقه پیش از فوت آیت الله صورت گرفته بود.
دکتر مکری نظرات روسها به استناد سازمانهای اطلاعاتی این کشور و شنیده های خود در زمینه طرحهای براندازی نظام تازه ایران را برای آیت الله طالقانی شرح داده بود ازجمله طرح های مشترک غرب و اسرائیل و مقامات نظام سابق را. مُکری گفته بود که این سه عامل نمی خواهند که ایران یک نیروی نظامی گسترده و با نظم و ترتیب داشته باشد.

نظر غرب بر تجزیه ایران [جداسازی خوزستان، کردستان و بلوچستان] است زیرا که غرب انتظار نداشت مذهبیون شرکت کننده در انقلاب ایران نیروی برتر شوند. غرب چشم به روی کارآمدن یک دولت لیبرال دمکراتیک ملی (همانند دولت مصدق) دوخته بود و از دولت موقت مهدی بازرگان که دارای چنین خصلتی بود به دلیل ضعف هایی که نشان داده قطع امید کرده است [کرده بود].
مُکری همچنین گفته بود که به استنباط او، سیاست و اعمال روسها با روند کنونی ـ بدون پیش بینی نتایج و تحلیل کافی ـ به سود غرب و اسرائیل تمام می شود. روس ها همچنین از گروههای چپ حمایت می کنند که به صورتی دیگر خواهان تجزیه کشور هستند. غرب در رسیدن به هدفهایش در ایران، روی دولت بغداد، و اسرائیل روی کُردهای عراقی حساب می کند.

نگرانی دیگر طالقانی در روزهای پیش از حمله قلبی، وضعیت کردستان و کشتار و ویرانی در این منطقه بود. طالقانی عضو مجلس خبرگان از شهر تهران بود که این مجلس در جلسات روزانه، طرح قانون اساسی را اصل به اصل بررسی و تصویب می کرد. به نوشته دو خبرنگار پارلمانی وقت، رفتار طالقانی نشان می داد که وی با طرح اصل پنجم قانون اساسی (اصل مربوط به ولایت فقیه) به صورتی که انشاء شده بود موافقت چندان نداشت که این طرح روز پیش از حمله قلبی طالقانی مطرح و دو روز بعد (پس از فوت او) تصویب شده بود.

شرکت همگانی در عزاداری و مراسم تدفین و ترحیم طالقانی تا آن زمان بی سابقه بود. روزنامه های تهران نه تنها بیشتر مطالب خودرا به آن رویداد اختصاص داده بودند بلکه شماره فوق العاده منتشر کرده بودند.

در پی درگذشت طالقانی، قرار بود که علی اضغر صدر حاج سیدجوادی روزنامه نگار و سیاستمدار بنام جای اورا در مجلس خبرگان پُر کند که در انتخابات این مجلس، در تهران ۲۷۰ هزار رای به دست آورده بود ولی وی اعلام کرد که در آن مجلس شرکت نخواهد کرد و برکرسی طالقانی نخواهد نشست.

تاریخنگاران درگذشت طالقانی را که یک بار هم نسبت به روند انقلاب پس از پیروزی رنجش یافته و به صورت قهر تهران را ترک کرده بود نقطه عطف در روند انقلاب خوانده و نوشته اند که طالقانی کوشش داشت که دوران تخریب که در هر انقلاب وجود دارد کوتاه و کم زیان باشد. در مورد ایران، نتایج تخریب طولانی هنگامی لمس خواهد شد که درآمد نفت به هر علت کاهش یابد. این یک واقعیت است که نفت روزی پایان خواهد یافت و یا اینکه استخراج آن از صورت مقرون به صرفه بودن خارج خواهد شد. طالقانی فروپاشی نظام سابق ایران را نتیجه افزایش شمار ناراضیان و بی اعتنایی دولت به خواست و نیاز آنان می دانست و لذا با اعمالی که ناراضی تراشی را وسعت دهد مخالف بود و…

آیت الله طالقانی ۲۶ روز پیش از وفات در یک اجتماع دهها هزار نفری در مورد وضعیت وقت هشدار داده بود که اظهارات او در شماره ۲۵ امُرداد ۱۳۵۸ روزنامه های عصر تهران به چاپ رسیده و موجود است.
وی اخطار کرده بود که اگر تفتیش عقاید ادامه یابد و به نام اسلام بگیرند و ببندند، یگانگی تبدیل به دشمنی می شود و زمینه برای بازگشت استبداد مهیا. مومنین نباید به افراد خودخواه مجال و فرصت دهند.
فرد خودخواه می کوشد که دیگران را استثمار و تسخیر کند و چنین افراد برای جامعه خطر هستند. نباید امکان داده شود که در جامعه اسلامی ما دوباره طبقه به وجود آید که با ایجاد طبقه و برتری، بذر دشمنی میان مردم پاشیده می شود. انسان خودخواه برای رسیدن به هدف هرگونه وسیله را توجیه می کند و…