جاذبه‌های گردشگری دیار سربداران مهیای میزبانی مسافران نوروزی

شهرستان سبزوار به عنوان یکی از مراکز مهم فرهنگی و تمدنی خراسان رضوی با بهره‌مندی از بناهای تاریخی شاخص، در کنار اقلیم کویری و آداب و رسوم خاص مهیای میزبانی از زائران و مسافران نوروزی سرزمین خورشید است.

سبزوار با نام قدیمی بیهق یکی از شهرهای مهم خراسان رضوی است. این شهرستان مهد و یکی از پایگاه‌های تشیع در ایران بوده که نام آن با قیام سربداران درآمیخته است.

شهرستان سبزوار همچنین یکی از مهدهای علم، ادب و فرهنگ خراسان به شمار می‌رود که شخصیت‌های نامداری همچون حاج ملاهادی سبزواری، ابوالفضل بیهقی، ملاحسین واعظ کاشفی، آیت الله سیدعبدالاعلی موسوی سبزواری، دکتر علی شریعتی و حمید سبزواری را در دامن خود پرورش داده است.  

این شهرستان با بیش از ۹۰۰ اثر تاریخی و فرهنگی، ۶ موزه، جاذبه‌های طبیعت کوهستانی و کویری، بقاع متبرکه و تولید ۱۵ نوع صنایع دستی و سنتی جاذبه‌های فراوانی برای جذب گرد‌شگران و زائران دارد.

مجموعه تاریخی روستای زعفرانیه، مساجد پامنار و جامع، آرامگاه‌های حاج ملاهادی سبزواری و کاشفی، مناره تاریخی خسروجرد و مصلای تاریخی در کنار کاروانسراهای بین راهی در حاشیه جاده قدیم ابریشم و تفرجگاه ها و دو پناهگاه حیات وحش بخشی از مکان‌های دیدنی شهرستان سبزوار است که با قرار گرفتن در مسیر جاده اصلی تهران – مشهد و عبور سالانه ۲۵ میلیون مسافر و زائر بارگاه مطهر حضرت امام رضا (ع) شرایط مناسبی برای جذب گردشگر دارد.

مقبره حاج ملاهادی سبزواری

این آرامگاه در ضلع جنوب غربی میدان کارگر سبزوار واقع شده که به دستور یوسف مستوفی الممالک ساخته شده است. در گذشته‌ها بر روی این آرامگاه صندوق چوبی سبز رنگی قرار داشت ولی اکنون به سنگ مرمر سفید تبدیل شده و تمام بنای این آرامگاه آجری و مساحت زیربنای آن ۳۷۰ متر مربع است. سقف گنبد و چهار ایوان آن نیز در سال‌های اخیر آیینه کاری شده است.

آرامگاه کاشفی

بنای یادمان ملاحسین واعظ کاشفی، صاحب اثر مشهور “روضه الشهدا” در خیابان شهدای سبزوار قرار دارد و معماری این اثر تلفیقی از معماری کهن ایرانی با اسلوب جدید است.

مولانا کمال الدین مشهور به واعظ سبزواری متوفی به سال ۹۱۰ هجری قمری یکی از فضلای نامی اواخر عهد تیموری بود که با سلطان حسین میرزا بایقرا و امیرعلی شیر نوایی معاصر بوده است.

کاروانسرای تاریخی فرامرزخان و موزه مردم‌شناسی

این بنا در جبهه غربی میدان کارگر سبزوار قرار دارد. رباط کانون از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی است که به استناد وقفنامه موجود در سال ۱۲۹۱ هجری قمری توسط حاج فرامرزخان سبزواری جهت استفاده زوار حضرت امام رضا(ع) در کنار شاهراه خراسان ساخته شده است.

ورودی این رباط از بخش جنوبی و از طریق یک هشتی به ایوان جنوبی منتهی می‌شود. صحن رباط روباز بوده و علاوه بر چهار ایوان اصلی غرفه‌هایی نیز مشرف به صحن آن ساخته شده است که در انتهای غرفه‌ها حجره‌هایی تعبیه شده که در پشت آن اتاق‌هایی برای مال‌بند یا طویله در نظر گرفته شده است. در حال حاضر موزه‌های مردمشناسی، وقف و شهدای سبزوار نیز در همین مکان دایر است.

مسجد جامع

بنای مسجد جامع سبزوار که دیرینگی آن به حدود نیمه دوم قرن هشتم هجری می رسد به دست خواجه علی موید، حاکم سربداری ساخته شده است. مساحت بنای این مسجد چهار هزار مترمربع شامل ۲ هزار و ۸۳۵ مترمربع زیربنا و هزار و ۱۶۵ متر مربع فضا و محوطه است.

این مسجد ۲ ایوان شمالی و جنوبی دارد که تغییر نکرده و اصالت خود را حفظ کرده است. ایوان جنوبی از بناهای دیگر مسجد زیباتر و مهم‌تر است و ۲مناره کوتاه و کوچک بر بالای آن دیده می‌شود که راهرو چپ و راست این ایوان برای ورود و خروج استفاده می‌شود.

بقعه امامزاده یحیی بن موسی بن جعفر(ع)

امامزاده یحیی، معروف‌ترین زیارتگاه مذهبی در سبزوار است که در مرکز شهر در تقاطع خیابان‌های بیهق و اسرار قرار گرفته است. این بقعه متبرکه به احتمال قوی در قرن ششم هجری قمری ساخته شده و در آغاز بنایی ساده داشته و با چهار غرفه که بعدها به آن ایوان، مناره و اتاقهایی اضافه کرده اند. داخل آن مزین به کاشیکاری، سنگ، آیینه و گچ کاری است.

گنبد امامزاده ۱۴ متر بلندی دارد و ارتفاع مناره های آن ۲۹ متر است. به علاوه دو مناره کوچک نیز در دو طرف گنبد وجود دارد و همچنین در اطراف حرم عده ای از علمای ربانی و مومنین سبزوار دفن شده اند.

بقعه امامزاده شعیب بن موسی بن جعفر(ع)

در ضلع جنوبی خیابان طبرسی سبزوار بقعه متبرکه امامزاده شعیب قرار دارد که در گذشته این محل گورستان عمومی و خارج از حصار و باروی شهر بوده است. اکنون حرم این بقعه دارای چهار ایوان کوچک در چهار طرف است. تمام دیواره حرم و ایوان‌ها آینه کاری شده و ضریح امامزاده در وسط قرار دارد. این ضریح بسیار زیبا از نقره ساخته شده و ستون‌های آن مطلا می‌باشد.

۲ مناره و گلدسته به بلندی ۲۵ متر یکی در شمال غربی و یکی در جنوب شرقی صحن این بقعه وجود دارد، بنای این مزار احتمالا مربوط به عهد صفوی بوده است که تمام بنا در داخل گنبد و ایوان‌ها نوسازی شده است.

حمام قدیمی قیصریه

قیصریه یکی از چندین حمام قدیمی موجود در سبزوار است که در کنار راسته بازار قدیم قرار دارد. این راسته اکنون تبدیل به خیابان بیهق شده است.

این بنا در مجاورت بناهایی چون مدرسه فخریه، سرای حقیران و محله کلاه فرنگی از چند سال پیش که عملکرد اصلی خود را از دست داد، متروکه مانده بود تا اینکه مالکان بنا با همکاری میراث فرهنگی سبزوار قسمتی از آن را احیا کردند. این بنای متعلق به دوره قاجار در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بازارچه سبزوار

شهر سبزوار به دلیل تجاری بودن دارای بازارهای متعددی بوده است که در حال حاضر از آنها فقط بازار سرپوش و حاج زمان باقی مانده است. بازار سرپوش در امتداد بازار حاج زمان بوده ولی به دلیل احداث خیابان بیهق این دو بازار از همدیگر جدا افتاده اند.

این بازار حدود ۱۴۰ متر طول و در مجموع ۹ مسیر ورودی و خروجی دارد و اکنون حدود ۸۵ حجره و مغازه دارد که اغلب به کار طلافروشی و پارچه فروشی مشغول هستند. این مجموعه تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

یخدانهای قدیمی

شرایط آب و هوایی سبزوار به دلیل کویری بودن منطقه و تابستان‌های گرم، مردم را نیازمند مصرف آب خنک می‌کرده است، لذا پیشینیان به فکر ایجاد بناهایی همچون، یخدان و آب انبار افتاده بودند که اکنون از کل آن بناها ۹ یخ‌دان بطور پراکنده در حاشیه جنوبی شهر باقی مانده که در کنار جاده کمربندی تهران – مشهد قرار دارند.

ویژگی معماری یخدان‌ها طوری است که انبارهای یخ پایین تر از سطح زمین واقع و در روی آن گنبد رفیع و ضخیمی از آجر و خشت گذاشته شده است و این مجموعه متعلق به دوره قاجار در فهرست ملی ایران به ثبت رسید.

مصلای تاریخی سبزوار

مصلای تاریخی سبزوار یکی از زیباترین ابنیه برجای مانده از حکومت سربداران است. مردم سبزوار در این مکان که قدیمی‌ترین مصلای تاریخی در خراسان رضوی است از دیرزمان نمازهای عید و جمعه را برگزار می‌کرده اند. بنای کنونی که در ابتدای ورودی قبرستان شهر معروف به بهشت شهدا قرار دارد از بناهای عهد صفوی با زیربنای ۲۴۲ متر است.

سقف ۱۱ متری مصلی بسیار عالی و ماهرانه ساخته شده و نظیر آن از لحاظ ظرافت و مهارت در زدن ضربی جناغی در سایر ابنیه خراسان کمتر دیده می‌شود.

مسجد پامنار

مسجد پامنار در خیابان بیهق و در مرکز شهر سبزوار واقع است. بنابر قول مشهور این مسجد به سال ۲۶۶ هجری قمری در زمان خلافت المعتمد بالله عباسی و به هنگام امارت امیر احمد بن عبدالله خجستانی در خراسان بنا شده و پیش از این مسجد آدینه بیهق نیز نامیده می‌شده است.

در سال ۳۱۷ هجری قمری به وسیله امیر ابوالفضل بازسازی شده است. این مسجد به همت پیرزنی مومنه و نیکوکار ساخته شده است.

مساحت فعلی مسجد پامنار ۹۳۴ متر مربع است. مناره مسجد پامنار نیز در حال حاضر پنج متر ارتفاع دارد و بر فراز آن نیز کتیبه‌ای با خط کوفی نصب شده است.

خانه های تاریخی نگین گردشگری سبزوار

خانه‌های تاریخی از دیگر جاذبه‌های شهر سبزوار و بیانگر سیمای این شهر کهن است که احیای آن  نقش مهمی در جذب گردشگران دارد. سبزوار ۱۶ خانه تاریخی دارد که قدمت برخی از آن‌ها به دوره تیموریان تا پهلوی اول می‌رسد. معماری سنتی و تزئینات زیبای آجرچینی با حیاط‌های دلباز و باصفا سبب جذب گردشگران به این مکان‌های تاریخی شده است.

برگزاری جشن نوروز در خانه‌های تاریخی و اجرای مراسم آیینی اسب چوبی، چولی چغل، شاهنامه خوانی، رزم و بزم، چاوش‌خوانی و نمایشگاه صنایع دستی و غذاهای سنتی برخی از برنامه‌های تدارک دیده شده برای گردشگران در خانه‌های تاریخی سبزوار است.