روزی به نامِ بیهق

بعضی آرزوها، زمانی که به واقعیت می‌پیوندند، صورتِ عادی پیدا می‌کنند: انگار همیشه تحقق داشته‌اند! انگارنه‌انگار برای مدت‌ها حسرتشان را کشیده‌ایم!

سال‌ها برای درجِ روزی در تقویم، به نام یکی از مفاخر یا عناصر دیار بیهق حسرت داشتیم و الآن چند سالی است به لطف و همّتِ صدها انسانِ فرهنگ‌دوست، این آرزو به تحقق نشسته است! اول و دومِ آبان صرفاً یک همایشِ فرمایشی و چند برنامۀ ظاهری در موردِ شخصی به نام ابوالفضلِ بیهقی نیست! عینیت یافتنِ یک ذهنیت است!

اگرچه انتسابِ عنوان «پایتخت نثر» به سبزوار بهانه‌های مختلفی دارد از جمله خواجه نظام‌الملک طوسی، ابوالحسن بیهقی، علی شریعتی، محمودِ دولت‌آبادی و… ولی بی‌تردید ستونِ اصلیِ این تصوّر، نامِ یکی از مهم‌ترین قله‌های نثر در تاریخِ ادب پارسی است: ابوالفضل بیهقی، نویسندۀ کتابِ تاریخ مسعودی یا همان تاریخ بیهقی!

تا همین صد سالِ پیش، نامِ بیهقی این‌طور در اوج فرض نشده بود و قُدَمای ما به دلیلِ اینکه اصالتِ ادبیات را در «شعر» و وزن می‌دانسته‌اند، بیشتر متمایل بودند قله‌های نثر نیز از میان آثاری انتخاب شود که مجهز به وزن باشند و شبیه‌تر به شعر: مانند گلستانِ سعدی.

در عصرِ جدید اما با تحول و انقلابی که در نگرش به ادبیات و نقد ادبی پیش آمده، نثر به ذاتِ خود اصالت یافته و با معیارهای جدیدِ نقدِ ادبی در نثر، طبیعتاً یکی از والاترین و قابل‌توجه‌ترین متن‌های تاریخِ ما، همین تاریخِ بیهقی به حساب خواهد آمد.

نه‌تنها در حوزۀ نثر که در حوزۀ روایت، این دبیرِ هنرمند، چنان داستانی از تاریخ ارائه می‌دهد که مخاطب را شیفته می‌کند و به تأمل در اعماق حوادث فرامی‌خواند: داستانِ خیش‌خانه هرچند به‌ظاهر، توصیف ذکاوتِ امیرمسعود است اما خطِ روایت، فاجعۀ فساد، ریاکاری و دورویی در میان اعضای دربار را به‌وضوح به تصویر می‌کشد! قاضی بُست جهالت جامعه‌ای را نشان می‌دهد که برای سلامتِ امیرِ ناکارآمد، جابر و ستمکارشان صدقه هم می‌دهند! و از همه برجسته‌تر، حسنکِ وزیر، روایتی برای تمام تاریخ است! همین امروز آن را بخوانید و ببینید که از بوسهل تا تک‌تک منفعت‌طلبانِ دربار را چطور در همین زندگیِ روزمرۀ خود در همین شهر و روستاهای خودمان تجربه می‌کنیم! من که دَه‌ها بار خوانده‌ام و هنوز هم هر بار می‌خوانم گریه می‌کنم!

اولِ آبان را به نام بیهق و بیهقی گرامی می‌داریم و امید که با پرداختنِ بیشتر به مفاخر، عرصۀ سواد، فرهنگ و هنر را در جامعۀ خود گسترش دهیم.