خودمان

سبزواریان، علی ششتمدی:

این روزها، ایران عزیزمان از سخنان تفرقه‌افکن یک مقام در کشور همسایه، حسابی رنجیده شده و دوباره بحث قومیت‌ها و تمامیت ارضی، همۀ ما را متحد کرده است. بحث ملی به‌جای خود، می‌خواهم به این بهانه، از بحث قومیت، در منطقه و سرزمین خودمان بگویم. به‌خصوص که از چند هفته پیش، شواهد عجیبی دیدم که نشان داد، ما هنوز دچار مرزبندی‌های قومیتی هستیم!
فهمیدم که بخشی از مردم عزیز جغتای و جوین، کارزار ساخته‌اند برای پیوستن به خراسان شمالی (البته تمام مطالبات مردم محترم هستند، کاری به اصل مطالبه ندارم)! فهمیدم بعضی عزیزان از کارزار تأسیس استانی به مرکز سبزوار، رنجیده‌اند! فهمیدم مسئولِ شهرستانی مثل داورزن، به‌جای پاسخگویی در مقابل یک مطالبه، شروع به رجزخوانی در مورد دوگانۀ سبزوار ـ داورزن کرده است! از خوشاب هم خبری مشابه شنیدم! وقتی هم از فرماندار رودابی ششتمد، طیِ یک یادداشت چند سؤال پرسیدم، بعضی عزیزان رودابی آن را تبدیل به دوگانۀ ششتمد ـ روداب کردند!
متأسفانه این دوگانه‌ها حتی در روستاهای با جمعیتِ چند خانوار هم جریان دارد! یکی از همین روستاها را می‌شناسم که تنها دو کیلومتر با کناردستیِ خود فاصله داشت و هرسال میزبان جدل‌های فیزیکی میان اهالی این‌طرف و آن‌طرف بود! اما اصل قضیه چیست؟ مگر بین منِ ششتمدی با عزیز جوینی یا داورزنی، چه خصومتی ذاتی وجود دارد؟ حتی بین منِ سبزواری با آن نیشابوری و بجنوردی؟ طبیعتاً هیچ!
ریشۀ مسئلۀ قومیت، برمی‌گردد به عمق تاریخ و پیش از تاریخ. برمی‌گردد به زمانی که انسان، طایفه‌ای زندگی می‌کرد. راز بزرگ حیات، این بود که قوی‌ها می‌ماندند و زادوولد می‌کردند و ضعیف‌ها از بین می‌رفتند! طبیعتاً طایفه‌هایی در عمق تاریخ توان بقا داشتند که ریشه‌های طایفه‌ای مستحکم‌تری داشتند. همان چیزی که ابن خلدون آن را «عصبیه» می‌نامد. جامعه‌شناسان و روان‌شناسان مدرن در قالب مفاهیم ناخودآگاه جمعی و تاریخی، عِرق جمعی و … از آن صحبت می‌کنند.
در واقع ضرب‌المثل‌هایی مانند «خون، خون را می‌کشد» محصول باورهای اسطوره‌ای همین انسانِ پیش‌ازتاریخ هستند! با مدرن شدن جوامع و ارتقاء تمدن، بشر از مصداق‌های فردی و اجتماعیِ بربریت دوری کرد. مصداق‌هایی مثل همین حقوق زن و مرد، حق اجتماعی، سواد، دانش و …
آن طایفه‌گرایی هم که عامل بقا بود، از بین رفت، اما رگه‌ها و اثراتی از این‌گونه باورها، همیشه باقی می‌مانند. حتی در اروپا نیز گاهی میان طرفداران دو تیم فوتبال شمال و شمال شرق شهری مثل لندن درگیری‌هایی رخ می‌دهد.
ما نمی‌توانیم وجود آن را در ناخودآگاه خود انکار کنیم، اما می‌توانیم امیال سرکش ناخودآگاهمان را کنترل کنیم. می‌توانیم به یاد بیاوریم که «ما» یک «ما» هستیم! همین! در همین مثال‌های منطقۀ خودمان که گفتم، می‌بینم که چقدر این باور قومیتی، بی‌مبنا است! من افتخار داشتم چند ماهی را در میان مردم شهرستان جوین کار کنم. خدا می‌داند که چقدر از معاضرت با این مردم بااخلاق، یکرو و صادق، شگفت‌زده شدم و لذت بردم! به این فکر کردم که چرا بعضی افراد (گاهی مسئول) خواسته‌اند منِ ششتمدی با آن عزیز نقابی، دچار مشکل باشم؟ جواب‌های جالبی یافتم! من دوستان جغتایی اندک اما جذابی دارم که باعث شده‌اند همیشه باور باشکوهی از فرهنگ و جامعۀ این شهر داشته باشم که هرچند از ششتمد ما دور است، اما هیچ‌وقت مردمش از ما دور نیستند! داورزن را همیشه مهد مفاخر و تاریخ منطقه دیده‌ایم می‌شناسیم و هرکسی را از آنجا می‌شناسم، فقط انسانیت را در شخصیتش به یاد دارم. دوستانی که از خوشاب می‌شناسم هم همچنین! انسان‌هایی هستند که هیچ‌گاه در وجودشان اندازۀ یک ریگ، غش ندیده‌ام! ظاهر و باطن یکی! دوستان روداب هم! اینجا که همسایۀ ما هستند و اصلاً نیاز به تعریف ندارند! «خودمان» هستیم!
همان مسئول داورزنی که غوغای دوگانه طرح کرد، بعد فهمیدم که ساکن سبزوار است! همان مسئول رودابی، هیچگاه به پرسش‌ها پاسخ نداد! و …
خواستم بگویم: کسانی چون من و شما که نه مسئول هستیم نه ذی‌نفع، نه ثروتمند و صاحب جاه و مقام، ما همگی زندگی معمولی داریم و همه از جنس هم هستیم! همه در دایرۀ جغرافیایی سربداران و داستان کلیدر! قرن‌ها اجداد ما ـ حتی زمانی که متمدن نبوده‌اند ـ با هم زیسته‌اند و رفاقت کرده‌اند، ما که دیگر متمدن هستیم و …
گولِ شعارهای احساسی و تفرقه‌افکن را نخوریم، چرا که مناسبات اداری و مرزهای سیاسی شهرستان و استان، هیچ‌گاه «ما» را از «ما» بودن نخواهد انداخت! از آنِ هم باشیم!